Vanaf vandaag loopt in Kunsthal Sint-Pietersabdij een tentoonstelling van prachtige Vlaamse wandtapijten. Fernando Checa, hoogleraar en voormalig directeur van het Prado maakte een selectie. Het resultaat is een wandeling door de collecties belangrijke en prestigieuze wandtapijten van het Bourgondische hof en de Oostenrijkse en Spaanse Habsburgers. De tapijten zijn stuk voor stuk producten van de Vlaamse wandtapijtenindustrie, die gedurende eeuwen wereldvermaard was.
Het Vlaamse wandtapijt, ook wel het mobiele fresco van het Noorden genoemd, fungeerde eeuwenlang als monumentale wandversiering. Het beschermde tegen koude en tocht en was bovendien gemakkelijk transporteerbaar, wat voor de reizende vorstenhoven in die tijd uiterst goed van pas kwam. Door het kostbare materiaal en de hoge inzet aan arbeidskrachten konden enkel de meest gefortuneerden zich permitteren om wandtapijten te financieren. Tapisserieën werden symbolen voor macht en rijkdom. Hoe mooier de wandtapijtenverzameling, des te hoger het aanzien van de eigenaar.
Het volstond niet een of meer series te bezitten om aan de noden van decoratie en eventuele verwarming van een residentie te voldoen. Het was vooral belangrijk om te kunnen uitpakken met een grote verzameling met veel tapijten gemaakt uit goud, zilver en zijde. Bij belangrijke gelegenheden werden er dan zoveel mogelijk stukken uit die collectie boven gehaald om de residenties van de eigenaar te versieren. Door de grote hoeveelheid goud- en zilverdraad die erin was verwerkt, werden de Vlaamse wandtapijten trouwens ook echte beleggingsobjecten. In tijden van nood kon men ze verpanden om aan contant geld te geraken. In de inventarissen stonden ze na de juwelen vermeld als duurste kunstobject. Schilderijen en beeldhouwwerken lieten ze daarbij ver achter zich.
De Bourgondische hertogen waren de spilfiguren voor de wandtapijtkunst. Filips de Stoute was vanaf 1380 de drijvende kracht achter de bestellingen van figuratieve reeksen. Hij kocht tientallen series om ze als hoogst kostbare en representatieve staatsgeschenken aan te bieden. Zijn kunstpolitiek is een prachtig voorbeeld van hoe de wandtapijten van meet af aan werden gebruikt als symbolen van macht. Het Bourgondische hof was in de vijftiende eeuw hoe dan ook het meest luisterrijke van heel Europa. Vooral Filips de Goede en de laatste Bourgondische hertog, Karel de Stoute, verhieven de praal van hun hofhouding tot ongekende hoogten. Een strakke etiquette maakte van elke plechtigheid een echt spektakel. Wandtapijten pasten wonderwel in deze opzet. Niet alleen binnen, ook buiten in straten en op pleinen gaven zij de omgeving een meer dan feestelijk uitzicht. Het eerste doel bleef daarbij altijd indruk maken op vriend en vijand.
Het gezag over het versnipperde Bourgondië kwam in handen van de Habsburgse Maximiliaan van Oostenrijk. Hij zette de kunstpolitiek van zijn voorgangers verder. Ook de koningen van Spanje waren verwoede verzamelaars van Vlaamse wandtapijten. Castilië en Vlaanderen hadden toen trouwens een sterke commerciële band. De relaties werden in de zestiende eeuw nog versterkt door het huwelijk van Johanna van Castilië met Filips de Schone. Binnen de Habsburgse dynastie wisten vooral de dames, zoals keizer Karels tante Margaretha van Oostenrijk, en zijn zus Maria van Hongarije, een bijzonder waardevolle collectie te vergaren. Margaretha van Oostenrijk verzorgde de propaganda van haar keizerlijke neef dan ook zeer nauwgezet. Na haar dood nam zijn zus, Maria van Hongarije, haar taken over. De inrichting van haar residenties stond volledig in het teken van de cultus die rond keizer Karel werd gecreëerd. Elk kunstwerk dat zij bestelde, moest beantwoorden aan het beeld van de machtige en succesvolle leider dat zij van hem wil ophangen. Ondanks het groeiende succes van andere kunstvormen, bleven tapijtreeksen het ultieme middel om dat te doen.
Het absolute hoogtepunt van de tentoonstelling zijn twee tapijten uit de schitterende reeks ‘De verovering van Tunis’ die Jan Cornelisz. Vermeyen in 1548 in opdracht van Karel V ontwierp. De tapijten bieden de toeschouwer een adembenemend panorama van zestien meter breed op de inname van Tunis in Noord-Afrika tijdens een van de talloze veldtochten van keizer Karel. Ook ‘De slag bij Zama’ is adembenemend. Het toont de overwinning van Scipio Africanus, de Romeinse veldheer waar keizer Karel zich graag aan spiegelde, op Hannibal. Voor dit tapijt waant de toeschouwer zich in een actiefilm met woedende olifanten die op hem lijken af te stormen. ‘De tuinen van kardinaal Granvelle’ tonen dan weer dat de Vlaamse kartontekenaars op hun best waren wanneer ze naturalistische taferelen ontwierpen. En dan is er nog de ‘Apocalyps’ met ‘Sint-Michiel overwint de draak’ uit de tijd van Filips II. De serie is geïnspireerd op de beroemde reeks gravures van Albrecht Dürer en de iconografie van monsters en kosmisch geweld is de volmaakte expressie van de spanningen van het moment.
In de verduisterde tentoonstellingszalen van de Sint-Pietersabdij lichten de adembenemende weefsels een na een op. Om dit effect te bekomen pakt het tentoonstellingsteam van de Kunsthal uit met een technische primeur. Voor het eerst wordt er Led verlichting gebruikt bij het uitlichten van de kostbare stukken. Het resultaat is verbluffend. Door het egale licht komen de werken als het ware tot leven. Het draagt ertoe bij dat de bezoeker zich al snel in de somptueuze vertrekken van de fine fleur van weleer waant. Naast deze enorme esthetische meerwaarde, zijn ook de praktische voordelen van dit soort verlichting niet te onderschatten. Het elektriciteitsverbruik daalt met 75 %, waardoor de ecologische voetafdruk van deze tentoonstelling heel wat kleiner wordt.
Praktisch.
Toegangsprijs: 8 euro individueel of 6,75 euro voor groepen, senioren vanaf 55, jongeren van 19 tot 26 jaar. Gratis: jongeren tot en met 18 jaar, schoolgroepen en leraren in het bezit van een lerarenkaart.
De tentoonstelling loopt van vrijdag 21 november 2008 tot zondag 29 maart 2009 en is geopend van dinsdag tot en met zondag van 10 tot 18 uur.
Reservatie van tickets is niet verplicht, maar garandeert een vlotte en verzekerde toegang op drukke momenten. Reservatie: www.fnack.be FNAC, tel. 0900 00 600 (0,45 euro per minuut). Voor het achteraf vanuit zijn luie stoel nog eens wil beleven, is er de DVD ‘Vlaamse wandtapijten voor de Bourgondische hertogen, Keizer Karel en koning Filips II’, met bijdragen van Titus De Voogdt en Rudi Vranckx.
Ook gezinnen met kinderen zijn welkom. Peuters en kleuters gaan in de tentoonstelling op zoek naar de twee ondeugende prinsesjes Zilverhaar en Goudlokje, die de tentoonstelling door een andere bril bekijken. Voor kinderen van 8 tot en met 14 jaar wordt er vanaf dinsdag 25 november de wedstrijd ‘Van onze verslaggever ter plaatse’ georganiseerd. Om mee te doen volstaat het zich als een onverschrokken oorlogsverslaggever in het strijdgewoel te begeven. De winnaar krijgt een digitaal fototoestel.
Guido Van Peeterssen
Geen opmerkingen:
Een reactie posten