Over walsites en speelhoven en opendeurdag in de Zwarte Doos

In 1619 kreeg landmeter Jacques Horenbault de opdracht om de stad Gent en haar omgeving in beeld te brengen. Een conflict over de Rietgracht die het Vrije of het stedelijke rechtsgebied afbakende, vormt de aanleiding om het met bastions omringde Gent en het omgevende buitengebied gedetailleerd in beeld te brengen. Daarbij werd een gebied van ongeveer 66km2 met grote nauwkeurigheid in beeld gebracht. Bedoeling was om de grenzen van de rechtsmacht van de Gentse schepenen aan te duiden. Maar ook enkele buitengebieden komen in kaart, niet alleen omdat men de oppervlakte nuttig wou gebruiken, maar ook als referentiepunt. In het begin van de 19de eeuw bevond de geschilderde kaart zich nog steeds in het stadhuis waar ze nog vaak geconsulteerd werd. Omdat ze erg beschadigd en aan flarden was, werd restauratie als gekkenwerk beschouwd. Omdat het resultaat van de restauratie in 1828-1838 door stadsarchivaris Charles Parmentier tegenviel werd in 1876 een kopie gemaakt. De kaart werd in 1980 aangepakt door Rosemarie Cheroutre. De kaart was zeer bruin geworden en fragmenten waren verloren gegaan. De lijm werd mechanisch verwijderd en de vernis werd verdund.

Uit de vele mogelijkheden werd een thema gezocht om de kaart en haar betekenis beter te kunnen vatten. Het onderzoeksteam ging voor de walsites in het gebied rond de stadsomwalling. Ze worden op de kaart duidelijk voorgesteld, bovendien is over dit onderwerp in Gent tot nog toe zeer weinig bekend. In het geheel werden er 65 walsites in de inventaris opgenomen. Met de hulp van informaticatechnieken werden ze alle precies gelokaliseerd. De inventaris werd aangevuld met archeologische waarnemingen en gegevens uit andere bronnen en biedt zo een goede aanzet voor iedereen die verder onderzoek wil doen. De kaart van Horenbault toont alleen de situatie uit het begin van de 17e eeuw. De eerste resultaten geven ook informatie over landheren en bewoners, over bouwtechnieken en de betekenis van buitenhuizen lang voor het fenomeen van de ‘maison de plaisance’ een vastgoedkenmerk werd voor de edelen en industriëlen van de 18e en de 19e eeuw.

Het Gentse Stadsarchief stelt in deze nieuwe publicatie de eerste resultaten voor van dit onderzoek dat de Dienst Stadsarcheologie en het Stadsarchief gezamenlijk uitvoerden. Als auteurs tekenen Leen Charles, Marie Christine Laleman, Daniel Lievois en Peter Steurbaut. De inventaris geeft aan dat veel walsites in de 20e eeuw zonder archeologisch onderzoek onherroepelijk verloren gingen. De inventaris biedt nu een antwoord op kennishiaten en heeft ook een waarde als beheersinstrument voor ruimtelijke ordening, planning en allerhande bouwwerkzaamheden. Kortom de publicatie over de schilderskaart van Jacques Horenbault en de Gentse walsites verruimt en vernieuwt de blik op Gent.

Het Stadsarchief en de Dienst Stadsarcheologie houden samen hun opendeurdag in De Zwarte Doos op zondag 26 oktober. Centraal staat het sponsorproject voor de restauratie van ‘Het Groot Plan van Gent’ van Jacques Horenbault. Een nieuwe publicatie, een tentoonstelling, een lezing en een kinderworkshop stellen dit plan extra in de kijker. Voor het eerst zijn er ook rondleidingen in het archeologisch depot. Bezoekers kunnen kennis maken met de verschillende activiteiten en de werking van het Stadsarchief en de Dienst Stadsarcheologie: in het bijzonder de depots die de stedelijke administratie herbergen, de technische ruimtes waar de nieuwe overdrachten worden verwerkt, het depot met de archeologische vondsten, de bibliotheek, de fototheek en de iconografische collecties.

Praktisch: zondag 26 oktober van 10 tot 18 uur, Dulle Grietlaan 12 te Gentbrugge.
Lezing in het auditorium: van 10.30 tot 11.30 uur: De walsites rond Gent.
Muzikaal aperitief: van 12 tot 13 uur: Bart Verbeke speelt piano Uit De Zwarte Doos.
Workshop voor kinderen: van 14 tot 15.30 uur: Hoedehel is Horenbault? (vooraf inschrijven).
Rondleidingen in het Stadsarchief: 14, 14.30, 15, 15.30, 16 en 16.30 uur
Rondleidingen in het archeologisch depot: 13, 15 en 17 uur.
Presentatie van de beeldcollecties in de fotostudio: van 13 tot 18 uur.
Doorlopend: tentoonstelling, boekenstand, cafetaria.